Sinir sisteminin temel organı beyindir. Bedenin denetim merkezi olan bu organ, düşünce, bellek, dil ve duygulardan da sorumludur. Beyin, içinde bulunduğu kafatası ve çevresindeki beyin-omurilik sıvısı tarafından korunur.
Beyin Merkezleri
Beynin her bölgesinin özel bir işlevi vardır. Sözgelimi, artkafa lobu görmeden, alın lobunun bir bölümü konuşmadan ve şakak lobu işitmeden sorumludur.
Beyin Gücü
Beyin, bilgileri, elektrik uyarıları halinde alıp verir. Enerji, hem omurilikte hem de bedenin başka yerlerinde bulunan ve “nöron” adı verilen sinir hücreleri aracılığıyla yol alır. Her nöronun ucunda, “dendrit” adı verilen ipliksi uzantılar vardır.
Beyin İşlevleri
Beyin sapı sindirimi, solunumu ve kalp atışlarını denetler; beyincikse, kasların eşgüdümlü çalışmasını sağlar. Bunların tümü istemsiz hareketlerdir .
Beynin Yapısı
Beyin Bölümleri
Tüm beyin üç ana bölüme ayrılır. Omurilikle birleşen beyin sapı; beyincik, ikiyarı küreden oluşan asıl beyin. Asil beyin (ya da serebrum) tüm beynin %90’ını oluşturur.
Asıl beyin, “yarıküre” adı verilen iki bölüme ayrılır. Genellikle başat olan sol yarı, konuşma ve düşünmeden sorumludur; sağ yarıysa, sanatsal ve yaratıcı etkinliği denetler. İki yarıküre birbirlerine nasırsı cisimle bağlanır.
Beyinle İlgili Bilgiler
• Erişkin insan beyni yaklaşık 1,3 kg’dır.
• Beyinden her dakikada yaklaşık 0,85 litre kan geçer.
• İnsan beyninde yaklaşık 15 milyar hücre vardır.
• Beyin kabuğunun boz maddesi düz bir tabaka halinde açılsa, bir büro masasının üstünü kaplardı.
Beyin Dalgaları
Elektroensefalogram (EEG), beyin etkinliğiyle üretilen küçük elektrik vurularının kaydıdır.
Alfa dalgaları : Uyanık ve nihai
Beta dalgaları : Dikkat toplama
Delta dalgaları :Uykuda
Teta dalgaları : Derin ve yaratıcı düşünce
Bellek
Bellek üç biçimde çalışır: Resim belleği, saniyenin çok küçük bir bölümü boyunca görülenlerin biraz anımsanmasını sağlar; kısa süreli bellek, bilgileri beş dakikakadar depolar; uzun süreli bellek, bilgileri ömrün sonuna kadar saklayabilir.
Bellekle İlgili bilgiler
• Kısa süreli bellek, herhangi bir zamanda, birbiriyle ilişkisiz yedi bilginin akılda tutulmasını sağlar.
• İnsanlar yaşlandıkça, geçmişteki olayları, yeni olaylardan daha çok anımsarlar.
• Beynin, yeni bilgilere yer açmak için bazı şeyleri unutması gerekir.
Megabellek
1974’te Bhandanta Vicitsara adlı bir kişi, 16 000 sayfalık Buddha metinlerini ezbere okumuştur. Kitap haline getirilip üst üste konsa bu 16 000 sayfa, altı yaşında bir çocuğun boyuna erişir.
Kimyasal olarak, beynin başlıca yapı maddesi proteindir. Fakat vücudun diğer organlarında fazla bulunmayan bazı yağlı maddeler (lesitin gibi) beyinde bol miktarda bulunmaktadırlar. Sinir faaliyetinin enerjisi glükozun (bir basit şeker) oksijenle yanmasından sağlanır. Beynin kimyasal veya fiziksel özellikleri vücudun diğer organlarındakinden fazla bir fark göstermez.
Biçimi, büyüklüğü ve ağırlığı; kafatasının biçimine, ayrıca canlının vücut büyüklüğüne ve gelişmiş olmasına bağlıdır. İnsan beyninin ağırlığı 1300-1800 gr arasında değişir. Bir filin beyni ise 5000 gr civarındadır. Beynin veya sinir hücrelerinin bir özelliği, uyarılabilir olmalarıdır. Bir sinir hücresi uyarıldığı zaman ortaya çıkan uyarı dalgası hücreden hücreye yayılır. Bu, ateşlenen barutta her taneciğin bir sonraki barut tanesini ateşlemesine benzetilebilir. Sinir hücrelerini uyaran tesirler ısı, ışık, ses, temas olabilmektedir.
Omurgalı hayvanların da bir beyni olduğu bilinmektedir. Daha basit yapılı canlıların bir sinir sistemi bulunmasına rağmen bir beyinleri yoktur.
İnsan beyni doğuşta gelişmesini tamamlamamıştır. Çocuğun ana karnında büyümesiyle insan beyni de gelişmesini tamamlamaktadır. Bazı beyin sinirlerinin kılıfları doğumdan sonra oluşur. Beyin doğuşta insan yavrusunun en büyük organıdır ve vücut ağırlığının 12’de birine eşittir. Ancak 20 yaşına gelindiğinde ağırlığı vücut ağırlığının 50’de birine eşit hale gelir.
Beyin; işitme, görme, kavrama, öğrenme, düşünme, akılda tutma gibi hassaların komuta merkezidir.Beyin yüzeyinde belirli bir fonksiyonu gerçekleştirmekle mesul bölgeye, o fonksiyonun merkezi denilir. Mesela, alın lobu ile yan tepe lobunu birbirinden ayıran yarığın ön kısmında hareket merkezleri, arka kısmında duyu merkezleri bulunmaktadır. Ard kafa lobunda görme duyusu ile ilgili işlemler gerçekleştirilir. Alın lobunun büyük bir kısmı henüz yeterince anlaşılamamış görevler yapar. Duyu ve davranışları düzenleyen merkezlerin alın lobunda bulunduğu zannedilmektedir. Bu alanda hafıza ve karışık zihni faaliyetler gerçekleşir. Alkoliklerde en önce hasara uğrayan alın lobundaki sinir hücreleridir.
BEYİN HAKKINDA İLGİNÇ BİLGİLER :
* Beyniniz ölmeye başlamadan önce en fazla 4 ile 6 dakika arasında oksijensiz kalabilir.
* Beyninizde tam 100 milyar sinir hücresi bulunuyor.
* Her insan doğduğunda aynı sayıda beyin hücresine sahiptir. Bu sayı altı yaşında maksimum seviyeye ulaşır.
* Yeni doğan bir bebeğin beyni doğduktan sonraki ilk yılda tam üç kat büyür.
* Dokunma duyusu ilk oluşan duyudur. Anne karnında oluşur.
* Beyninizi sürekli çalıştırın çünkü beyinsel aktiviteler beyninizde yeni sinir hücrelerinin oluşmasını sağlar.
* Beslenmenin beyne oldukça yararlı etkisi vardır. New York´ta yapılan bir araştırmada öğle yemeğinde yapay soslar ve takviyeler kullanmayanların IQ seviyelerinin diğerlerine göre yüzde 14 daha yüksek olduğunu ortaya koydu.
* Beyin vücuduzdaki en yağlı organdır.
* Bir şeyler hatırladığınız ve yeni düşünceler yarattığınız her an beyninizde yeni bağlantılar kuruyorsunuz.
* Koku yoluyla edindiğiniz bir hatıranız, beyninizde kurulan en duygusal bağlantıdır.
* Uykunuzu düzenleyin. Beyninizin en dinlendiği an, uykuda olduğunuz anlardır.
* Başınız ağrıdığında beyniniz hiçbir acı hissetmez. Olay tamamen acı reseptörleriyle bağlantılıdır.
İnsan beyni sadece 1,4kg olmasına rağmen biraz karmaşık bir yapıdır. Peki insan beyni nasıl çalışır, nasıl karar verir, belki tüm bu sorulara tamamen bir cevap bulamayacağız ama üzerinde çok konuşacağız gibi görünüyor.
Nasıl biri olacağımıza karar vere şey nedir? Genler. Genlerimiz mi ne kadar zeki olacağımız, hangi meslekleri yapacağımızı, akşam yemeğinde ne yiyeceğimizi belirliyor? Nasıl şekilleneceğimizi anne-babamız, akranlarımız ya da hayran olduğumuz yıldızlar mı belirliyor? Genlerin ve çevrenin insan üzerindeki etkisini araştırmanın bir yolu genleri tamamen aynı olan tek yumurta ikizlerini incelemek olmuştur. Bilim adamları tek yumurta ikizlerini matematik kabiliyetinden kansere yatkınlık konularına kadar genlerin etkisini araştırıyorlar. Tek yumurta ikizlerinin çocukluktan erişkinliğe kadar incelenmesi konusunda bugüne kadar sadece bir çalışma yapılmıştır ve sonuçlarını ancak 2066 da öğrenebileceğiz.
Beyin fonksiyonları neden durur?
Bugün halen Alzheimer, huntington ve masküler distrofi, şizofreni gibi beyinle ilgi hastalıklar çözülememiştir. Henüz beyin fonksiyonlarını geri getirebilecek, ölen beyin hücrelerini yenileyebilecek sihir bir değnek maalesef bulunmamaktadır. Bilim adamlarının beynin neden çalışmayı durdurduğunu öğrenebilmeleri için, öncelikle tam olarak fonksiyonlarını bilmeleri gerekmektedir. Bilim adamları beyinin kısımlarının genel olarak nasıl çalıştığını biliyor olmalarına rağmen, bu bölümlerin günlük hayatta birlikte nasıl çalıştığını tam olarak bilmemektedirler. Nasıl bu kadar hızlı çalışıyor, vücudun diğer organları beyni nasıl kullanıyor ya da beyne cevap veriyor?
Nasıl rüya görüyoruz? Rüyamızda neler oluyor
Her gece birkaç saat uyuruz ve bilim adamları henüz neden uyuduğumuz bilmiyorlar. Fakat yeterince uyumamanın çok büyük zararları olduğunu biliyorlar. Neden bukadar çok uyuduğumuza dair birkaç teori vardır. Bunlardan biri insan vücudunun yenilenmesidir, uyku buna imkan verir. Fakat amaç dinlenmekse, beyin neden çalışmaya devam ediyor? Biz uyurken beynimiz problem çözmeye ve pratik yapmaya devam ediyor. Yapılan çalışmalara göre uyku olmadan öğrenme gerçekleşmiyor ve bilgi desteklenmiyor.
Bu çalışmalar öğrenciler için gerçekten etkili olabilir. Araştırmacılara göre uyumadan önce tekrarlar yapmak ve sonra uyumak iyi bir yöntemdir.
Peki uyuyunca neler oluyor? Uyku 1951 yılında bulundu ve beyinde yeni bir içerik olarak tanımlandı. Bilim adamları bu yeni durum için var güçleriyle çalışmış olsalar da gizemler halen daha yerini korumaktadır. Uyku gibi rüyalar da insan beyni için bir çeşit jimnastik anıdır. Rüyalar duygusal konular ve hatıraların pekiştirilmesine izin verir.
Ya da hayat bir rüyadır. Uyuduğunuzda beyninizin gerçekleştirdiği görsel bir deneyim yaşıyorsunuz. Uyandığınızda farklı hislerinizde bir canlılık olabiliyor, belki de beyin bu hislerle hep aynı şeyi yapıyor. Eğer beynimiz biz uyurken tıpkı uyanıkmışız gibi çalışmaya devam ediyorsa, belki de hayat gözü açık gördüğümüz bir rüyadır.
İnsan hafızasının sırları, hafızamız nasıl çalışıyor?
2004 yılında çekilen ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ filminde,Türkçeye ‘Silbaştan’ olarak çevrilmiştir, Jim Carrey ve Kate Winslet in canlandırdığı karakterler ilişkilerini birbirlerinin hafızasından sildirmek için bir takım işlemler yaptırırlar. Film hafızanın nasıl silineceğine dair bir çeşit metod kullanır.
Gerçekte bilim adamları hafızanın nasıl şekillendiğini, bilginin nasıl geri getirileceğini ve nasıl yok edileceğini bilemiyorlar. Bir çok hafıza çeşidi var, bir çok şeyi hatırlıyoruz. Peki bilgiyi beyne kaydetmeye karar verdiren şeyler neler? Bilgiler nereye saklanıyor ve bazen en ihtiyacımız olduğu zaman neden onları bulamıyoruz?
Bilim adamları hafıza çeşitlerinin nasıl kaydedildiğin buldular. Bilgiler kaydedilirken nöronlar harekete geçiyor ve sinaps bağları güçleniyor. Fakat bilgiyi kaydetmek için nöron hücrelerinde neler olduğunu ve bu bilgiyi unutmak istediğimizde bu sinirsel bağların nasıl koparılacağını bilemiyorlar. Yapılan son araştırmalara göre hafızadaki bilgiler geri çağırıldığında ilgili nöronlar o olayın gerçekleştiği zamanda olduğu gibi harekete geçiyor. Yani siz geçmiş anılarınızı gözünüzde canlandırdığınızda beyniniz o olayı ilk kez yaşadığınızda yaptığı işlemi tekrar yapıyor.
Bunlarla beraber akıl-idrak beyinde nasıl gerçekleşiyor, ruh beynin içinde mi, bizi oluşturan duygu ve düşüncelerimizden sorumlu olan şey ne, bu gibi metafiziksel konularda beynin çeşitli elektrokimyasal tepkimeleri bir şekilde izlenebilse de asıl gerçekleşen olaylar hakkında henüz sağlam bir bilgi yoktur.