Tandır Nedir?Yere çukur kazılarak yapılan özel bir fırına Tandır denir.
Tandır adını evlerde eskiden ısınmak için kullanılan, yere gömülü bir küpten yapılma özel bir fırından alıyor. Aslında bu fırından çok bir çeşit soba, o dönemlerde insanlar evde bir masanın altına yapılan bu sobada ısınırlardı. Bu Tandırlar çamur, saman ve keçi tüyüyle önceden hazırlanır, güneşte kurutulur ve daha sonra toprağa gömülürler ve içinde odun ve mangal kömürü yakılırdı.
Bazı yerlerde altı ayaklı, altı köşeli veya yuvarlak Ağaç Masa altına kendine mahsus bir mangala ateş konmak suretiyle de tandır yapılırdı. Bunun üzerine çapraz yorganlar daha üstüne halılar örtülürdü. Ayaklar Masaya doğru uzatılarak ısınılırdı. Bu ısınma esnasında güzel fıkralar ve masallar anlatılırdı. Böyle tandır başında anlatılan masal, hikaye vs.lere tandırname denirdi.
Bilinen tarihi Selçuklulara dayanıyor. Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerde de kullanıldığına göre, kökleri çok daha kadim zamanlarda olsa gerek.
Bu pişirme tekniğinde içinde odun ve mangal kömürü yanarak ısınmış olan Tandırın içine kuzu bir çengelle asılır ve tandırın kapağı iyice kapatılarak pişmeye bırakılır.
Yer kazılarak yerleştirilen tandır ağız Çapı: 55 cm, taban çapı: 80 cm, Yüksekliği: 100 cm, olan kesik koniyi andıran bir silindirdir.
Tabanında 20X20 cm. çapında küçük bir delik vardır. Buraya Küvle denir. Tandır özel tandır toprağından önce dışarıda hazırlanır. Kuruduktan sonra ev damına veya, ayvana yer seviyesinde gömülür.
Gömülme yeri eşilirken, KÜVLE deliği için o çapta bir kalas tandır ağzından 1 m. mesafelik yere kadar konur, Tandır gömülürken bu kalasın etrafı çökmeyecek tarzda doldurulur. Bilahare, bu kalas çekilip alınır, Tandır yanarken Havayı buradan alır. Odunların iyi tutuşması için tandır eğişi ile karıştırılır. Zaman zaman küvle bir bez veya kadınların elbiselerinin etekleri yardımıyla havalandırılır.
Tandır yapımı özel bir sanat gerektirmez. Ancak çamurunun çok iyi hasıl edilmesi gerekir, çamur tam kıvamında olmazsa çabuk bozulur. Önce özel yerlerden toprağı getirilir. İyice elenir. İçerisine keçi kılı katılarak çamur yapılır. Bu çamur bir Gün bekletilir.
Ertesi gün tekrar yoğrulur. Tandırın alt kenar çemberi yere çizilir. Çamur, 7 -8 cm kalınlığında ve çapı dolanacak kalınlıkta silindir şekline getirilir. Çizilen çizgi üzerine düzgün bir şekilde yerleştirilir. Bu silindirler yeniden yapıldıkça ilk halka üzerine konur. Ölçülerin formda olması için ağız çapı ile taban çapı bir sopa ile daima kontrol edilir. Her çamur silindir diğerinin üzerine konuldukça araları kendi çamuru ile hem içten hem de dıştan doldurulur.
Zaman zaman kurumaya bırakılır, tekrar örtülür. Hepsi birden örülmeye kalkılırsa tandır yamuklaşır hatta çöker. En son olarak Gög denilen ağız kısmı yapılır. 7- 8 cm. dışa taşkın bir hal alır. Zamanla kırılmamasını ve üzerine konulacak malzemeleri taşıması için yapılmıştır. Böylece tandır tamamlanmış olur.
Ancak daha tam kurumadan belli bir kıvamda Löğün yapılır. Löğün tandırın içinden yapılır. Bir kişi tandırın içine girer, eline bir taş alır, usulüne göre Tandıra sürerek onu tesviye eder. Tandır, bu tesviye anında bir nevi parlaklık da kazanır. Löğün ne Kadar hassas yapılırsa, tandır o kadar iyi Ekmek, kete, gılik , oğlik peksimet vb. pişirir. Löğün iyi olmazsa bilhassa kete- peksimet , pek iyi pişmez, Hatta tandıra ilk vurulurken tutmaz.
Löğün işi, bittikten sonra gömülecek yeri eşilir. Buraya ta Toprak seviyesinde gömülür. Yakmak için yapılacak iş hesaba katılır, Hamur TANDIRI ve GÜN TANDIRI diye isimlendirilir. Hamur Tandırında kalın ve kuvvetli odun, gün tandırında ise banyo için, Su ısıtmak, bir takım yemekleri pişirmek maksadıyla daha az enerji ve kalorisi olan yakacaklar yakılır. TANDIR yanarken üzerine HATIRCEK Denilen artı (+) veya çarpı (X) işareti şeklini alabilen bir demir konur. Kap kacak bunun üzerine yerleştirilir. Tandır yanarken yemekler burada pişer, tam pişmemiş olanlar da “egiş”lerle tandıra (dibine kalan ateş üzerine) bir sac ayağı yerleştirildikten sonra buraya konur ve burada pişer.
Tandırda mangal kömürü, odun gibi yakacaklar kullanılır. Genellikle burada ekmek yapılır ve kuzu kızartılır. Tandırda kuzu etini pişirmek için önce et temizlenir. Bir çengele asılarak üzeri iyice kapatılıp, tandır içinde pişmeye bırakılır. Buna tandır kebabı adı verilir.