Ney ne demektir?
Üflemeli çalgılardan olan ney, Türk toplumunda özellikle Tasavvufi müzik kültüründe en önemli çalgı olarak bilinmektedir. Yakın dönemde Farsça olarak kamış anlamına gelen “nay” adını alan ney, Arap kültüründe de kendisi de bür üflemeli çalgı olduğu için tüm üflemeli çalgılar için genel olarak kullanılan “mizmar” sözcüğüyle anlatılmaktadır.
Neyin tarihi geçmişine bakıldığında, ilk kez Sümer toplumlarında milattan önce 5000 yıllarından beri kullanılan bir üflemeli çalgı olduğu iddiası ortaya sürülmüştür. Bu çalgıyla alakalı ilk somut bulgu ise, günümüzde ABD’deki Philadelphia Üniversitesi Müzesi’nde sergilenmekte olan çalgıdır. Bahsedilen dönemlerde neyin dinsel törenlerde kullanıldığı söylenmektedir.
Günümüzde ise ney, tamamen Türk sazı olarak geçmektedir. Normal şartlarda bir müzik aletini kullanabiliyor olmanın ifadesi “çalmak” olarak söyleniyorken, neyden bahsedildiğinde üflemek tabiri kullanılmaktadır. Bu üflemek tabirinin kullanılmasının anlamı da, daha çok Tasavvuf müziğini temsil eden bir alet olduğundan İslam dinince Allah tarafından insanoğlu yaratılırken ruhların bedenlerimize “üfleniyor” olmasından kaynaklı mecazi bir alıntı halindedir.
Ney nasıl kullanılmalıdır?
Ney aleti, ses tonu olarak insan sesine en yakın müzik aleti olarak bilinmektedir. Üç oktav içerisindeki her türlü ses tonunu içerebilmektedir. Ney üflemeyi öğrenirken doğru tutuş, doğru üfleme ve doğru nefes vurgusu oldukça önemli konular olarak ele alınmakta ve düzgün icra edilmesine çalışılmaktadır.
Ney aletinin bölümleri nelerdir?
Ney aletinin parçaları ve görevlerini şu şekilde sıralamak mümkün olmaktadır;
Başpare :
Neylerin üflenilen kısımlarına monte edilen, çalınması esnasında sesin daha net çıkabilmesi ve dudakların yara olmamasına yardımcı olan parçalara verilen isimdir. Başpare kısımları genellikle manda boynuzundan yapılsa da; şimşir ağacından, abanoz ağacından veya fildişinden yapılan başparelerin olduğu da görülür.
Başparelerin dudağa değen kısımlarının açıklık durumları ve iç kısımlarındaki hazne derinlikleri neyzenlerin (ney çalan bireyler) istek ve arzularına göre ayarlanabilmektedir. Bununla birlikte başparelerin olması gereken ağız çapının 16 ile 17 mm olarak ayarlanması gerekmektedir.
Başparenin hazne derinliği : Az önce de bahsettiğimiz gibi neyzenlerin kendi istek ve alışkanlıklarına göre değişebilmektedir. Her şeyden önce, ölçüt ne olursa olsun bu derinliğin mutlaka verilmesi gerekmektedir. Bunun nedeni başparenin neyin kamışının ilk boğumu ile birlikte ortak görev yaparak ses kutusu görevini edinmesidir. Bu sebepten ötürü de en az 1 mm, en fazla 3 mm.’lik bir derinliğin olması gerekmektedir.
Başparenin dış çapı : Ortalama olarak kullanılacak başparenin dış çapının en az 35 mm, en fazla da 50 mm. olması önerilmektedir. Bunun nedeni 35 mm.’den küçük olan çapların başparenin dış açısında çok dik olan bir durum yaratması; 50 mm.’den büyük olan çapların da başpare kısmının dışının çeneye değme durumunu yaratmasıdır.
Başparenin ayak çapı : Ortalama olarak 5 mm.’lik bir çaptan bahsedilmektedir. Başparenin çekimi sırasında bu işi yapan ustanın el becerisine göre değişebilmektedir. Başpareye bu tip derinlikler verilirken ömrü ve çatlama ihtimali de hesaplanmaktadır.
Başparenin konik bölümünün yüksekliği : Sesin çıktığı kısma “ses kutusu” adı verilir ve bu ses kutusuna giden kısmın ortalama olarak uygun yüksekliği 12 mm. olarak hesaplanmaktadır. Boynuzdan yapılmakta olan başparelerde ölçü kalınlığın yeterli gelip gelmediğine bağlı olarak 5 mm.’ye ya da 6 mm.’ye kadar düşürülebilmektedir. Ancak ne kadar küçültülürse neyin başpare kısmının kırılma olasılığı tam ters oranda yükselmektedir.