Bor madeni, B simgesiyle gösterilen sert yapılı ve ısılara karşı dayanıklı olan bir elementtir. Son dönemlerde ismini sıklıkla duyduğumuz bor madeni, 4000 sene önce ortaya çıkartılmış ve ilk kez Tibet’te kullanılmıştır. Sonraki dönemlerde Hititliler ve Sümerliler tarafından gümüş ve altın işçiliğinde kullanılmış, Araplar da ilaç ile alakalı işlerinde, Eski Yunanlılarda temizlik ile alakalı işlerinde, Romalılarda cam işlemelerinde ve Mısırlılarda mumyalama ile alakalı işlerinde kullanmışlardır. Yani son dönemlerdeki fazlasıyla ismini duysak da aslına bakarsanız eski dönemlerde de sıklıkla kullanılmaktaydı.
Bor elementi karşımıza doğada tuz şeklinde, bazı elementler ile karışmış biçimde ve serbest şekilde çıkar. Dünyadaki en önemli olan bor elementi kaynakları ülkemizde, ABD ve Rusya’da bulunmaktadır.
Birçok alanda kullanılan maden en sık otomobil sektöründe, inşaat sektöründe, bilgisayar sistemlerinde, askeriye de kullanılmaktadır. Ülkemiz bor madenlerinin yaklaşık olarak % 75’sine sahip olan bir ülkedir, bundan dolayı da konum açısından önem taşır. İhracatı ve üretimi oldukça düşük olduğundan dolayı ülkemize var olan getirisi de düşüktür. Ülkemizde yer alan bor yatakları Kütahya- Kestelek, Balıkesir- Bigadiç, Kütahya- Emet, Eskişehir- Kırka tesislerinde yer almaktadır.
Bor Madeni Nerelerde Kullanılır
Bor madeni, deri renklendirici, böcek öldürücüler, bitki öldürücüler, elektronik rafinasyon, kozmetik, ilaç, çimento korozyon önleyiciler, yapıştırıcılar, refrakter, dezenfekte ediciler, katalistler, naylon, gübre, yangına dirençli olan malzemeler, Nükleer yakıt teknolojisi, tıp sanayi, tekstil cam elyafı, borun alaşımları, Metalurjik flux, İzole cam elyafı, Borun silikat, Antiseptikler, tıp sanayi camları, elektrik camları, borik asit üretimi, fotoğrafçılık, boya, tekstil, metallurjik uygulamalar, ataşe dayanıklı olan malzeme, deterjan sanayinde, sabun sanayinde, kaplama sanayinde, emaye sanayinde, cam sanayisi alanlarında kullanılmaktadır.
Bu maden, stratejik açıdan topraktan çıkarıldığında gerek rafine olan bor ürünleri olarak gerekse hammadde olarak, yaygın bir biçimde insan yaşamının her alanında kullanılabilecek olan endüstriyel madenlerin içinde yer alır.
Dünyadaki uzay teknolojisinde kullanılmakta olan bor, bilgi ve elektronik çağın yaşanmasında ve ulaşılmasında bu madenin katkılarını yadsımak mümkün değildir. Dünyadaki bilim dergileri içinde bulunan Scientific American bordan oluşan bileşiklerin petrolün yerine kullanılabildiği bir otomobili geliştirdiğinin haberini yaptı. Araçlarda bor madeninin kullanılması ile alakalı olan konular uzun dönemdir, batılı olan firmaların gündeminde yer almaktadır.
Bor Madeni
Bor Madeni Neden Önemlidir?
Bor madeni önemli olması, ülkeleri bu konuda ilgili şekilde davranmaya ve çıkarlarını düşünmeye sevk eder. Bor hakkında yapılmış olan çalışmaların ve sürdürülmekte olan araştırmaların, bor bileşenlerinin ileri teknoloji ile üretilen ürünlerde oluşan yeni kulanım alanları keşif etmesi, bor madenini gelecek yıllarda, petrolde olduğu gibi üstünde uluslar arası mücadele yaşanacak bir maden konuma getirecektir.
Bor madenindeki yaşanmakta olan kullanımın artması, bu madenin yakıt taşıyıcısı şeklinde kullanılması ile sağlanacaktır. Birçok akü, pil vb. enerji üretimi sağlayan aygıtlarda yakıt olarak kullanılacak olan hidrojenin elde edilmesi, depolama ve nakil yöntemleri sayesinde bunların verimliliğin oldukça yüksek düzeylerde arttırılması en önemli olan sorunlar içindedir.
Çünkü hidrojen -252 santigrad derece yani oldukça düşük olan sıcaklıklarda bile sıvılaşır. Gaz halinde olduğunda ise oldukça çok alan kaplar, patlayıcı bir gaz olduğundan kaynaklı olarak depolama ve taşıma esnasında tehlikeli olayların kapılarını aralayabilir. Bundan dolayı, bor da bulunan bileşenlerin hidrojen taşıma ile alakalı olan kapasiteleri, bileşenlerinin yakıt açısından taşıyıcı olarak kullanılması yeni bir önem kazanmaktadır. ABD'de bulunan Millenium Cell firması tarafından prototip bir araç üstünde denenmiş olan yöntemde, su ve hidrojen bazlı sodyum bor hidrid bileşeni halinde depolanmaktadır. Yanıcı özelliği olmayan bu çözelti, katalizör ile temasa halinde olduğunda hidrojen vermektedir. Aksi olan durumlarda ise hidrojen üretimi olmamaktadır.
Hidrojenin üretilmesinden sonraki aşama borohidrid olan yakıtın bir bor çözeltisine dönüşmesidir. Bu çözelti de bir tank içinde saklanabilir ve tekrardan borohidrid yakıta dönüştürülebilir. Yani, bor bu tarz uygulamalarda ve benzeri uygulamalarda yakıt olarak kullanılmaz. Taşıyıcı görevi yapar ve tekrardan kullanılabilme özelliğine sahiptir.
Bor Madeni
Ülkemizde Bulunan Önemli Bor Madenleri Nelerdir?
İçlerinde farklı oranlarda bor oksit olan maddelere bor minerali adı verilir. Ülkemizde ise bor mineralleri açısından oldukça zengindir. Ülkemizde üleksit, kolemanit ve tinkal bor mineralleri bulunur. Ülkemiz dünya üzerinde bulunan bor minerallerinin yaklaşık olarak % 72’lik kısmına sahiptir. Ülkemizden sonra Çin, Rusya ve ABD gelir, ülkemizde bor mineralleri devlet kuruluşlarından bir tanesi olan Eti Maden İşletmeleri tarafından işletilir.
Bor Madeni ve Cam Üstündeki Kullanımı
Bor madeni, camda oluşabilecek olan çiziklere karşı dayanıklılık, darbelere karşı dayanıklılık, yansıtma özelliğini arttırma, ışığı kırma özelliğini arttırma, çabuk eriyebilme özelliği, ısıya dayanıklılık tarzında özellikler katar.
Bor Madeni ve Deterjan Sektöründeki Kullanımı
Sabunlar ve deterjanlara katılan bor madeni yumuşatıcı ve onlarca mikrobu yok edici bir özellik katar. Sodyum perborat ile beyazlatıcı etki katarken, boraks dekahidrat ile yumuşatıcı bir etki sağlamaktadır.
Bor Madeni ve Seramik Sektöründeki Kullanımı
Bor madeni özellikle emaye yapımında kullanılır. Emayelerin doyma ısılarını ve akışkanlıklarına katkı sağlar. Emayelerin yapılarına genel olarak sulu boraks katılmaktadır. Emaye metalinin paslanmasının önüne geçer. Mutfak eşyalarından, kimyaya ve silah yapımı gibi birçok alanda fayda sağlamaktadır. Bu faydalardan kaynaklı olarak da bor madeni önemli olan bir maden olarak yaşamımız yer almaktadır.
Bor Madeni ve Tarım Sektöründeki Kullanımı
Bitkilerin farklı olan oranlarda besin maddesini bor oluşturur. Bundan kaynaklı olarak gübrelerin yapısına bor madeni katılarak verimlilik kazandırır. Şeker pancarı, zeytin, pamuk, tütün, kahve tarzındaki bitkiler için, boraks pentahidrat ve susuz boraks içermekte olan gübreler kullanılır. Uygun olan miktarlarda ve uygun olan çeşitlerde bor madenleri bitkilerin yaprak ve köklerin gelişmesine katkı sağlar. Ayriyeten meyve vermesinde de yardımcıdır. Bu anlamda iş yapan ya da bahçesindeki ağaçları desteklemek isteyen kişiler bu konuda yetkili olan kişilerden tavsiyeler alarak uygun olan gübre karışımlarından kullanabilir. Zaman içinde faydasını görecektir. Bu sektörlerin yanı sıra bor madeni daha birçok alanda kullanılmaktadır.
Bor Madeni Gelecekte Nerelerde Kullanılacak?
Şu günlerde uçakların yakıtlarında katkı malzemesi olarak kullanılan bor madeni önümüzdeki yıllar içinde kara ve deniz taşıtlarında da kullanılması açısından planlanıyor. Yapılan araştırmalar neticesinde, bor madeninin pillere destek olarak kullanılması pillerin 3 kat daha fazla güçlü olmasını bekleniyor. Bundan kaynaklı olarak bor madeni pillerin gücünü artırmasından kaynaklı olarak elektrikli araçların pil gücü sıkıntılarını çözecektir.
Ayriyeten bor madeninin diğer madenlerin yerine kullanılabilmesi açısından halen araştırmalar yapılmaktadır. Yapılan bu araştırmalar neticesinde olumlu sonuçlar çıkarsa, ülkemiz stratejik açıdan oldukça büyük bir güç kazanacaktır. Bor madeninin hafif olması, sürtünmeyi azaltması, enerji verimliliği, ısıya karşı olan dayanıklılığından kaynaklı olarak önemi de büyüktür. Bu detayların hepsi dünyanın bu elemente karşı olan gelecekteki düşkünlüğünü gösteriyor. Yapılan planlamalar açısından bir sıkıntı çıkmazsa ülkemiz bu açıdan büyük bir refah sahibi olacak ve ekonomik açıdan kendini güçlendirecektir.
Bor madeni nükleer, askeri, uzay, elektronik, cam üretimi, kimya sektörü, seramik sektörü, nanoteknoloji, otomotiv sektörü, metalurji sektörü, inşaat sektörü gibi hayatın bir çok alanında kendisine kullanım alanı bulmuştur. Bununla beraber bor madeni en çok cam sektöründe kullanılır.
Türkiye de Bulunan En Önemli Bor Mineralleri Nelerdir
İçeriklerinde farklı oranlarda bor oksit (B2O3) bulunduran maddelere bor minerali denir, ülkemizde en çok bulunan bor mineralleri tinkal, kolemanit, üleksit tir.
Türkiye dünya bor rezervlerinin yaklaşık %70 ine sahiptir. Türkiye den sonra sırasıyla ABD, Rusya ve Çin gelir. Türkiye de bor minerallerini bir devlet kuruluşu olan Eti Maden İşletmeleri işletmektedir ve dünyada söz sahibidir.
Bor Madeninin Cam Üretiminde Kullanımı
Bor minerali cama ısıya dayanıklılık, üretim sırasında çabuk erime özelliği, ışığı kırma ve yansıtma özelliğini arttırma, darbe ve çiziklere karşı dayanıklılık gibi özelliklere katar.
Bor Madeninin Seramik Sektöründe Kullanımı
Özellikle emaye yapımında kullanılan bor minerali emayenin akışkanlığını ve doyma ısısını düşürür. Emayenin yapısına genelde sulu boraks katılır. Emaye metallerin paslanmasını önler ve kimyadan silah yapımına ve mutfak eşyalarına kadar bir çok alanda kullanılır.
Bor Madeninin Deterjan Sektöründe Kullanımı
Deterjan ve sabunlara katılan bor mineralleri onlara mikropları yok edici ve yumuşatıcı bir etki katar. Boraks dekahidrat yumuşatıcı etki katar, sodyum perborat beyazlatıcı etki katar.
Bor Madeninin Tarım Sektöründe Kullanımı
Bir çok bitkinin farklı oranlara besin maddesini bor oluşturur. Bu nedenle gübrelerin yapısına bor mineralleri katılarak verimlilik arttırılır. Kahve, tütün, pamuk, zeytin, şeker pancarı gibi bitkiler için susuz boraks ve boraks pentahidrat içeren gübreler kullanılır. Uygun çeşitte ve uygun miktarda bor mineralleri bitkilerin kök ve yapraklarının gelişmesine ve meyve vermesine yardımcı olur. Bu konuda yetkili kişilerden tavsiye alınıp uygun gübre karışımları temin edilebilir.
Tüm bu sektörlerin dışında bor mineralleri bir çok farklı alanda kullanılmaktadır;
Bor mineralleri nerelerde kullanılır;
• İnşaat çimento
• Cam elyafı
• Ahşap kaplama
• Yanmayı önleyici maddelerde
• Nükleer araştırma ve uygulamalarda
• Metalurji
• Hava yastıkları
• Antifirz
• Sağlık
• Roket yakıtları
• Yakıt Pilleri
• Manyetik cihazlar
• Kozmetik
• Yağlar
• Fiberoptik
Gibi daha birçok alanda bor madeni (bor mineralleri) kullanılmaktadır. Bu sebeplerle bor madeni stratejik öneme sahip çok önemli bir madendir.
Dünyanın en zengin boraks madenleri, Türkiye’de bulunmaktadır. Türkiye’nin orta ve batı bölgelerinde, Eskişehir Seyitgazi’de, Kütahya’da, Balıkesir Sultançayırı ve Bigadiç’te çıkarılmaktadır. Ülkemizde büyük oranda boraks üretimi 1968 yılında Bandırma’da yapılmıştır. Boraks üretiminde öğütülmüş kalsine, kolemanit gibi çeşitli maddeler reaksiyona sokulur ve ortaya çıkan tepkime sonucunda CaCo3 çamuru meydana gelir. Çamurun süzülmesiyle elde edilen çözelti kristallendirilirek, kurutulur.